Çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu” (DEHB)  çocukluk çağında oldukça sık görülen (ortalama 100 çocuğun 5’inde) ve tedavi ile belirgin düzelmeler gösteren bir bozukluktur. Yapılan çok sayıda bilimsel çalışma, DEHB’nin beyindeki yapısal sorunlardan kaynaklanan biyolojik bir bozukluk olduğunu ortaya çıkarmıştır. DEHB dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve tepkisellik olarak sınıflandırılabilen üç temel belirti kümesinden oluşur.

Dikkat Eksikliği; çocuğun dikkat süresinin yaşına göre kısa olması ve özellikle okuma, yazma ve matematik gibi akademik alanlarda yaşıtlarına göre dikkatinin kolay ve çabuk dağılması anlamına gelir. Okulun başlamasıyla birlikte derse karşı ilgisizdirler. Ödev yapmayı sevmez, anne, baba ya da öğretmenin zoruyla ödev yaparlar. Çeşitli bahanelerle (tuvalete gitme, su içme gibi, yemek yeme…) sık sık masa başından kalkarlar. Ders çalışırken sürekli yanlarında birini isterler. Üzerlerine aldıkları bir işi bitirmekte zorlanır, bir işi bitirmeden başka işe geçerler. Sınıfta öğretmeni dinlemekte zorlanırlar. Dersi dinlemek yerine elindeki kalem, defter ve oyuncak gibi malzemeyle uğraşırlar.  Bu çocukların organize olma becerileri azdır ve unutkan olabilirler, öğrettiğiniz ve iyi öğrendiklerini düşündüğünüz bir bilgiyi de çabuk unutabilirler.

Aşırı Hareketlilik; bir kısmında 3-4 yaşlarında fark edilirken, çocukların bir kısmında daha anne karnında, ‘kıpır kıpır’ olarak tanımlanmaya başlar. Sanki motor takmış gibi sürekli hareket halinde olabilirler. Yerinde duramama; yemek yerken, ders çalışırken hatta televizyon seyrederken bile ortaya çıkar.  Konuşma hızları fazla olabilir. Aşırı hareketlilik çocukların oyunları kurallı oynamalarını, dersi bitirmelerini, sınıf içerisinde uygun şekilde oturmalarını ve dersi dinlemelerini engeller. Oturmaları gereken durumlarda ise elleri ayakları kıpır kıpırdır.  Hiperaktivite çocuğun yaşı ilerledikçe azalabilir.

Tepkisellik; kabaca davranışları kontrol edememe ve ani tepki vermeyi ifade etmektedir. Sırasını bekleyememek, söz verilmeden konuşmak, başkalarının sözlerini kesmek tepkiselliğin en sık rastlanan sonuçlarındandır. Tepkisellikleri nedeniyle sorun yaşamalarına, zarar görmelerine ya da ceza almalarına karşın aynı şeyleri tekrar yaparlar. Çünkü dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda, davranışları kontrol eden, düşünmeyi, yargılamayı ve sonra eyleme geçmeyi sağlayan işlevlerde bozukluk vardır.

Bir kişiye DEHB diyebilmek için bu belirtilerin birçoğunun mevcut olması, anlık değil uzun süredir bulunması; sadece belirli durum ve yerlerde değil birçok durumda ve farklı ortamlarda olması gerekir. Bu belirtilerin görülmesinin zekâ ile ilgisi yoktur. Her zekâ grubundaki çocukta DEHB görülebilir.

Bu belirtiler, evde ve okulda uyum güçlüklerine, öğrenme bozukluklarına, ders başarısında düşüklüğe, arkadaş ve öğretmen ile ilişkilerde sorunlara, davranış problemlerine yol açabilir. Sonuç olarak da okul ve yaşamın her alanında kişinin başarısı düşebilir. Klinik değerlendirme sonucunda elde edilen bulgularla tanıya ulaşılır.

DEHB tedavisinin ilk şartı, aile, okul ve hekim arasında sıkı işbirliği ve doğru bilgilenmedir. Yapılan bilimsel çalışmalara göre en etkin tedavi ilaç tedavisidir. En uygun tedavi yaklaşımı ise ilaç tedavisine ek olarak her birey için ayrı planlanan olumsuz davranışların düzeltilmesi ve yerine olumlu davranışların konulması için çeşitli destekleyici ve davranışçı psikoterapi teknikleri uygulanmasıdır. Ailenin yan etkilerden korkarak ilacı reddetmesi, tedaviyi geciktirmekte ve sonradan geri dönüşümü olmayan sonuçlar doğurabilmektedir. DEHB tedavisindeki en önemli nokta, çocukluk çağında doğru ve erken tanı ve etkili tedavidir; bu, benlik saygısını arttırmaya, akademik ve sosyal becerileri geliştirmeye, davranış sorunlarını düzeltmeye ve DEHB'in erişkinlik dönemindeki uzun süreli etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.