Hoca Ahmet Yesevı ( 1093–1156)
Hoca Ahmet Yesevi, Kazakistan’ın Sayram kasabasında doğmuştur. Babası, Şeyh İbrahim, Annesi Ayşe Hatun’dur. Ahmet Yesevi önce annesini, yedi yasındayken de babasını kaybetti. Ablası Gevher Şehnaz ile Yesi’ye göçtüler. Burada ilk tasavvuf terbiyesini Türk şeyhi Aslan Baba’dan aldı. Buhara da Yusuf Hemedaninin müridi oldu. Şeyhinin vefatında sonra onun irşat postuna oturmuştur. (1160 )
Ahmet Yesevi, ilk Türk tarikatı olan Yeseviliğin kurucusudur. Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında onun yetiştirdiği âlimlerin büyük etkisi olmuştur.Ahmet Yesevi şiirlerinin toplandığı kitabına “Divan-i Hikmet” adi verilir.Hece vezniyle yazdığı şiirlerinde öğütleri, kuşaktan kuşağa hızla yayılmıştır.
Ahmet Yesevi’nin takip ettiği yol; "Dört Kapı" olarak da bilinen; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat'tir. Dört Kapı, İslamiyet'ten önceki Türk inançlarından kaynaklanmıştır. Şaman dininde; Doğu, Batı, Kuzey ve Güney yönleri, kutsal sayılmaktadır. Mavi, Beyaz, Siyah ve Kızıl. Yâda; Ağaç, Demir, Su ve Ateş, insanın özünü oluşturur: Adalet, Kudret, Akıl ve Uyum, dört Kapı ilkesi olarak ifade edilmektedir.
Bugün Yesevi tarikatı, yalnızca Kazakistan'da değil, eski Türkistan topraklarında yaşayan Türkler arasında da yaygın olarak görülür. Üstelik bu uygulamalar, Ahmet Yesevi'nin müritleri kanalıyla Anadolu'ya ve Balkanlar'a da taşınmıştır.
Türkler tarafından İslâm’ın hızla kabul edilmesinin sebebi, bu dinin Türk milletinin karakterine uygun olmasıdır. Bu hususta "Pir-i Türkistan" olan Ahmet Yesevi’nin rolü büyüktür.
Ahmet Yesevi bu irşat faaliyetlerini, Orta Asya'dan yürütmüştür. Ancak O'nun dergâhında yetişen yüzlerce gönül ehli insan; yine O'nun işaretiyle, başta Anadolu olmak üzere birçok ülkeye Türk- İslâm medeniyetini taşımışlardır
Bahaeddin Nakşibendî, Şeyh Edebali, Hacı Bektaş’ı Veli, Mevlâna, Taptuk Emre, Yunusu Emre, Emir Buhara, Hacı Bayram-ı Veli ve Akşemseddin ile devam eden bu mümtaz talebeler, hem Türkistan ve Orta Asya'yı, hem de Anadolu'yu bir güneş gibi aydınlatmışlardır. Türk Dünyası'nın ve Türk-İslâm Birliğinin manevi mimarları olan bu insanlar, Osmanlı İmparatorluğunun kurulması ve yükselmesinde etkili hizmetler vermişlerdir.