İmam-ı Gazali’den Öğütler

İmam-i Gazali,  Horasan bölgesinde, Tus şehrinin Gazale köyünde 1058 yılında dünyaya geldi. 1111 yılında vefat etti. İslâm dünyasında Hüccetü’l-İslâm olarak tannan İmam-ı Gazâlî, Selçuklu döneminde yaşamıştır.
 
İmâm-i Gazalî’nin “Ey Oğul!” Şeklinde bilinen eserinde insanlığa verilen öğütlerinden bazı örnekler;
Ey oğul! Aklının kabul etmeyeceği şeyi söyleme. Gereksiz lâftan, çok gülmekten ve alay etmekten sakın.
Ey oğul!  Ağırbaşlı, terbiyeli, saygılı ve nezaketli ol. Gururlanma. Halka tepeden bakma.
Ey oğul!  Dostuna da düşmanına da hoşnutluk göster.  Başkasına eza ve cefa etme
Ey oğul! Bütün işlerinde orta yolu tut. Çünkü işlerin en hayırlısı orta yoldur. Az konuş.
Ey oğul! Ölçülü adımlarla yürü, ayaklarını yerde sürükleyerek yürüme. Sağa sola bakarak yürüme
Ey oğul!  Fikrî tartışmada kendini haklı çıkarmak için inat gösterme. Edep ve terbiyesini yitirmiş, patavatsız kimselerle tartışma. Bir hüküm verirken "şahsî görüşümdür" de.
Ey oğul!  Bir şeyi veya bir adamı överken aşırıya gitme. 
Ey oğul! Sakın parmak çatlatma. Sakalınla oynama, yüzüğünle meşgul olma.
Ey oğul!  Oturduğun bir yerde, bulunduğun bir toplulukta dişlerini kürdan ve benzeri şeylerle temizlemeye kalkışma. Burnunla oynama, Parmağını burnuna sokma.
Ey oğul!  Halkın seni hafife alacağı söz ve davranıştan sakın. . Bulunduğun topluluk yol gösterici olsun.
Ey oğul!  Konuşulan bir sözün tekrar edilmesini isteme. Bu, onu dinlemediğini gösterir.
Ey oğul!  Huysuz ve karaktersiz kadından sakın. Çünkü böylesinin dili kocası üzerinde çirkin ve ağırdır. Aile sırrını sokağa dökerler. Onun sunduğu bir yudum su şerdir, zehirdir. Yemeği öfke, konuşması maskedir. Evi perişan, elbisesi kirlidir. Yılan gibi sokar.  Kocası evet dese, o hayır der. Böylesi kadınlardan uzak dur. .
Ey oğul ! Kadınların bir kısmı da sevimli ve merhametlidir. Bereketli ve. Soyludur .. Kendisine her zaman güvenilir. Komşuları arasında itibarlıdır.  Aile sırlarını korur.. Cömerttir..  Evi ter temizdir. Çocukları çiçek gibidir. Gönül alıcıdır. Kocası da o nispette yumuşak huyludur.  Namus onun şiarı, terbiye değişmez vasfıdır.
Ey oğul! İnsanın hanımı huzur ve sükûnet kaynağıdır. Bir kızla evlenmek istediğinde ailesini iyice araştır. Temiz ve asil bir aile tatlı meyveler yetiştirir. Kadınlar parmaklarımız kadar birbirinden farkıdırlar. Şirret ve karaktersiz kadından sakın. Onların dış görünüşlerine aldanma. Böyleleri kocasına karşı kaba ve hırçındır.. Kocası kendisine saygılı olduğu zaman bunu bir üstünlük zanneder. Hiçbir iyiliğe karşı teşekkür etmesini bilmez. Az şeye de hiç kanaat etmez
Ey oğul! Soysuz adamlarla tartışma. Sonra onun kötü arzularını kendine çekmiş olursun.  Namus ve şerefini koruyan insanlara herkes izzet ve ikramda bulunur. Böyle kimseler halk tarafından itibar görür.
Ey oğul! Sonu gelmeyecek arzular peşinde koşma.. Başkasını kınayan adamın dostu olmaz.
Ey oğul! .Saçını sakalını tarayıp öyle sokağa çık. Beyaz kılları koparmaya kalkma. Lüzumundan fazla güzel kokulu şeyler sürünme. Birtakım arzularının yerine gelmesi için küçülme.
Ey oğul! Birisiyle tartışırken vakar ve efendiliğini elden bırakma ve bilgisizliğini ortaya koyma. Bu konuda aceleci olma. Delillerini getirirken çok iyi düşün. Elinle ve parmağınla fazla işarette bulunma. .
Ey oğul!  Söz verdiğinde onu mümkün olduğu ölçüde yerine getir.  Konuştuğunda ancak doğruyu söyle. Halkın kabul etmeyeceği olaylardan söz etme. Bazı sözleri tekrarlayıp durma:
Ey oğul!  Büyüklerle bir sofraya oturduğun zaman, ortaya konan yemeği ayıplama ve sofradaki hiçbir yiyeceği küçümseme. Sonra sofra sahibini üzmüş olursun.
Ey oğul! Sadaka verirken gizli ver.
Ey oğul! Tamahkâr olma. Kalbin katı ve kara olur. Çok mal arttırmak için hasislik etme.
Ey oğul! Anne-babana karşı gelme. Gönüllerini kırma. Kalplerini incitme. Anne babanı darıltma
Ey oğul! Anne-baban yaşlanınca elinden geldiği kadar onlara yardım et. Çünkü ebeveynin, sen küçükken türlü türlü zahmetini çektiler. Devamlı onların hayır duasını al. Beddua ederlerse dünyan da, âhiretin de yıkılır. Anne-babanın rızası Allah'ın rızasıdır. Onların öfkelenmesi Allah'ın gazabıdır.
Resul-i Kibriya Efendimiz (a.s.m.), "Cennet onların ayağı altındadır" buyurmuştur.
Ey oğul! Amcan ve halan baban hükmündedir, teyzen ve dayın da ana hükmündedir. Onlara anne-babana ettiğin hürmet gibi hürmet et. Hayır dualarını almaya çalış, sakin ihmal etme.
Ey oğul! Mü’min kardeşinin bir ayıp ve kusurunu görürsen onu gizle, yayma.
Ey oğul! Fakirlere karşı mütevazı ol. Zenginlere karşı zillet gösterme. Onurunu koru. Kimseyi incitme
Ey oğul! Eğer kardeşin senden küçük ise, ona terbiyeyi öğret, öğüt ver, fena hallere düşmesine mâni ol. Şayet kardeşin senden büyükse, ona saygı ve hürmet
Ey oğul! Oğluna ve kızına küçükken edep ve terbiye öğret. Onları iyi yetiştir. Büyüdükleri zaman öğretmen güç olur. Hanımının ve çocuklarının bir suçu olursa bağışla.
Ey oğul! Evine misafir gelirse kapıda karşıla,  İzzet ve ikram ile "Hoş geldiniz" de.
Ey oğul! Sofraya oturmadan önce ellerini yıka.  Tabağın ortasından değil, kendi önünden ye. Sofrada sağa sola eğilerek yanındakileri rahatsız etme. Ağzında lokma varken konuşma. Ekmeği ısırıp yemeğe batırma. Vücudunun rahatını istersen az ye ve az iç. Ayakta, terli iken, gece uyanınca su içmek doğru değil, sıhhate zarardır Eğer çok susamışsan önce ağzını çalkala, sonra az iç.
Ey oğul!  Çarşı- pazarda yürürken kimseye omuz vurma, incitme. Kimse ile alay etme. Meydanda yere sümkürme ve tükürme. Yalan söyleme. Kimseyi aldatma. Yenecek bir şey alırken sahibinin izni olmadan alıp tatma. Aldığın yiyeceği evine açıktan götürme. "O nedir?" diyene tattır.
Ey oğul! Hasta ziyaretine git.  Hastanın yanında az otur.  İhtiyacı varsa elinden geldiği kadar yardım et.
Ey oğul! Cenazeye katıl. Vefat eden fakir ise cenaze masraflarına yârdim et.
İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİNDEN ÖGÜTLER
İbrahim Hakki Hazretleri 1703’te Erzurum-Hasankale’de doğdu, 1780 tarihinde Siirt-Tillo’da vefat etti. Sultan 1. Mahmud zamanında İstanbul’a geldi, saray kütüphanesinde ilmî araştırmalarda bulundu.
En meşhur eseri, 1166 sayfalık Mârifetnâme’dir. Bu eserde insanlığa sunduğu öğütlerden bir bölümünde;
Ey aziz! Konuşursan doğru konuş.  Yalan aşağılıktır. Kurtuluş doğruluktadır.Yalan söyleyen kimseden hayır gelmez.. Boş laflar ve şakalar zarara yol açar. Gıybet ve koğuculuktan sakın ki, bunlar insanı halktan ve Haktan uzak ederler.
Dil insanin terazisidir.. Ahlâkı güzel olan yumuşak söyler. Dili tatlı olanın dostu çok olur. Özür dileyenin özrünü kabul eyle. Sana eziyet edeni, kusurları affet.
İyilik yapanla kötülük yapanı bir tutma. İyiliği unutup kusuru saklayan dost değil, düşmandır.
Büyüklenmek telefin esasıdır. Kanaat kolaylığın özü, tamah fakirin felaketidir. Söz vermek öyle bir hastalıktır ki, şifası vefasıdır.
İstişare rahmettir. Cimri ve korkakla meşveret etme. İyi insan güzel hareketleri kendi üzerine borç bilir ve bunları yerine getirir. Başa kakıcı, alçak insanlar ise geçmişte yaptıkları iyilikleri öne sürer. İyi insan namusunu malıyla, kötü insan malını namusu ile korur.
Yardim et ki, yardım bulasın..Kötülük edene iyilik et ki, ona sahip olasın. Kendine razı olduğun sözü insanlara söyle. En faydalı hazine gönüllerdeki sevgidir. Güzel ahlâkın en güzeli sana gelmeyene senin gitmendir, seni mahrum edene senin iyilik etmendir. Sana zulmedeni affetmendir. Cömertlik insanin süsüdür
İnsanlarla öyle ol ki, bir tarafa gitsen seni arzu eylesinler. Vefat edersen sana ağlayıp, senden söz etsinler.
Malınla cömert, sırrınla cimri ol ki, mal veren aziz, sır veren zelildir. Seni öven belki boğazlar. Sana ayıbını söyleyen nasihat eder.
İnsanlar için kuyu kazan, kendi düşer içine.  Halka ihsan eden, Haktan ihsan bulur.
Namahreme bakmayanın kalbi rahat olur Sana söz getiren, senden de söz götürür. Babasına ve annesine itaatli olan, evladını kendisine itaatli bulur. .
Kadın reyhandır, kahraman değil, onu yük altına atma. Kadına yük olma. Geçimli hanım iki rahatın biridir.
HZ.PEYGAMBERİN (S.A.V.) HZ. ALİ´YE ÖĞÜTLERİ
Ya Ali, cahillikten daha kötü bir fakirlik, akıldan daha faydalı bir servet, bencillikten daha korkunç bir yalnızlık ve istişareden da-ha iyi bir yardımcı,  şükür gibi de ibadet yoktur.
Ya Ali, sözün afeti yalan, ilmin afeti unutmak, ibadetin afeti ihmalkârlık, cömertliğin afeti minnet, yiğitliğin afeti zulüm, güzelliğin afeti bencillik ve soyluluğun afeti ise onunla övünmektir.
Ya Ali, üç şey yüce ahlaktandır: Seninle ilişkisini kesen kimse ile ilişki kurman, senden esirgeyene bağışta bulunman ve sana zulüm edeni affetmen.
Ya Ali, üç şey kurtarıcıdır: Dilini tutman, günahına ağlaman ve kötülerden uzak kalmaktır.
Ya Ali, üç şeyin hem dünyada hem de, ahi rette mükâfatı vardır: Hac, fakirliği giderir; sadaka, belaları defeder ve sıla-i ra­him (akrabalara iyilikte bulunmak) ömrü uzatır.
Ya Ali, sürekli doğru konuş; ağzından hiçbir zaman yalan çıkmasın; kesinlikle hıyanete yeltenme; Allah’tan Onu görüyormuşçasına kork; malını ve canını dinine feda et; iyi ahlak edin ve kötü ahlaktan kaçın.
Ya Ali, üç şeyin hem dünyada hem de, ahirette mükâfatı vardır: Hac, fakirliği giderir; sadaka, belaları defeder ve sıla-i rahim (akrabalara iyilikte bulunmak) ömrü uzatır.
 
HAZRET-İ ALİ’NİN OĞLU HASAN’A NASIHATI
Hazret-i Ali (r.a.) 600 tarihinde Mekkede dünyaya geldi. 661 yılında Kufe'de vefat etti.
Hazret-i Ali’nin en büyük vasfı ilmi, takvası, dirayeti, veciz ve özlü konuşmasıdır. "Ben ilmin şehriyim, Ali ise kapısıdır" hadis-i şerifi, Hazret-i Ali'nin ilminin üstünlüğünü göstermektedir 
Hazret-i Ali’nin oğlu Hasan’a verdiği öğütleri, 450 sayfalık “Nehcü'l-Belâgada” zikredilmektedir. İşte bunlardan bazı örnekler;
Ey oğul! .İyi insanların izini takip et, Ecdadını örnek al, Allah'a sığın
Ey oğul! Birinin bilmediğini görünce onu, cehaletine say. İlimde ne kadar ilerlersen, bilmediğin birçok şey şüphesiz, yine bulunacaktır. Zira düşünme ufkunun dışında, gücünün çok ilerisinde bulunan şeyler vardır.
Ey oğul! Kendini başkaları için ölçü kabul et. Diğer insanları tıpkı kendin gibi tut. Kendi nefsin için istediğin şeyi başkaları için de iste. Kendi nefsin için sevmediğin şeyi başkaları için de sevme.
Ey oğul! Kendini beğenme..Kibir kalbin âfetidir.Gücünün yetmediği şeylere karışma.
Ey oğul! İyi kimselerle düş kalk. Çok konuşan, dostlarını gücendirir.
Ey oğul!  Haram ne kötü yemektir. Güçsüzlere zulüm, zulmün en çirkinidir l
Ey oğul! Dostunun düşmanını dost edinme ki, dostuna düşmanlık etmiş olursun
Ey oğul! Düşmanına iyilikle muamele et.  Belki bir gün olur münasebete lüzum görülür.
Ey oğul! Rızk ikidir. Birini sen ararsın, biri de seni arar. Eğer sen ona gitmezsen o sana gelir. Elinden gidene üzülüyorsan, eline geçmeyen şeylere de üzül. Acıyı gördükten sonra öğütten ibret alanlardan olma. Çünkü insan öğütle, hayvan dayakla terbiye kabul eder.
Ey oğul! Gerçek dost, sen yokken seni tasdik edendir. Asıl garip, bir dosta sahip olmayan kişidir.
Ey oğul!  Bir kötülük işlediğin zaman, tövbe et.
Ey oğul! . Mal yanında kalmaz, sen de malın yanında kalmazsın. Nereye kaçarsan kaç, seni takip eden ölümden kurtulamazsın.
Ey oğul! İnsanların dünyada uzun süre yaşamaları ve istedikleri gibi gezip tozmaları seni mağrur etmesin. Dünya, havlayan köpek ve vahşî hayvanlar gibidir. Birbirlerine saldırırlar. Zengin fakiri, büyük küçüğü ezer..
Ey oğul! Her isteyen isteğine kavuşamayabilir. Her kötülük isleyen de mahrum olmayabilir. Bir kötülük seni en üstün mertebelere ulaştıracak olsa bile kendi nefsini ondan alıkoy. İnsan, malı kendisini korumak için toplar. Fakat malı toplarken kendini onun yolunda harcamaktan sakın. Aksi takdirde kaybettiğin şey topladığından çok daha hayırlı ve iyidir.
Ey oğul!  Allah seni hür yaratmıştır.. Başkasına kötülük yapma. Şerle kazanılan hayır, hayır değildir. Kötülükle elde edilen iyilik de iyilik değildir.
Ey oğul!  Elde bulunan malı korumak, başkasının elinde bulunan malı elde etmeye çalışmaktan iyidir.
Ey oğul!. Çok konuşan çok yanılır, Düşünen kimsenin görüşü kesinleşir. Her konuşan doğru konuşmayabilir. Her isteyen isabet etmemiş olabilir. Her giden de geri dönmeyebilir.
Ey oğul! Ümide dayanıp işsiz güçsüz bekleme. Tembellik ölülerin işidir.
Ey oğul! Fırsatları iyi değerlendir. Lokma boğazında durmadan kendine gel.
Ey oğul! Kalbini öğütle yaşat, hikmetle aydınlat
Ey oğul! Sık sık ölümü an, ölümü anmak kalbi yumuşatır.
Ey oğul! Bilmediğin bir şey hakkında söze karışma. Üzerine düşmeyen hususu konuşma.  İşi ehline bırak.
Ey oğul! Herhangi bir kimsenin ağır sözleri seni yolundan alıkoymasın. Bir işi yapmadan önce düşün.  Iyi kimselerle istişare et. En hayırlı söz faydalı olandır. Faydasız bilgide hayır yoktur.
Ey oğul!  En büyük zenginlik akıldır. En büyük vahşet kibirdir.  En büyük fakirlik ahmaklıktır.  En büyük meziyet güzel ahlâktır.
Ey oğul!  Ahmaklarla asla dostluk kurma. Çünkü o sana faydalı olayım derken zarar verir. Yalancılarla dostluk kurma. Çünkü onlar sana uzak olanı yakın, yakın olanı da uzak gösterirler. Cimri insanlarla yakınlık kurma. Çünkü cimri adam ihtiyacın olan şeyi bile senden esirger.