Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmaya yüz tuttuğu zamanlar aynı zamanda yeni oluşumlar değişimler ve dönüşümlerin yaşandığı bir dönem olarak tarihin satırlarında yerini almıştır, Devleti her alanda ayakta tutmak için mücadele eden devlet adamları ekonomi sahasında milli bir bankacılık yaratıp bu alanda mevcut bulunan gayri müslim hâkimiyetine son vermeyi düşünmüşlerdir. Bu dönemleri ve Cumhuriyetin ilk yıllarını incelediğimizde ülkemizin birçok yerinde yerel teşebbüslerle yerel bankaların kuruluşuna şahit oluyoruz. Bizde bu yazı vesile ile Niğde ve çevresinde kurulan bankalara kısaca değineceğiz.

Bor Emniyet Şirketi

Avarız sandıkları ve mahalle teşkilatları ile ilk nüveleri oluşan bankacılık oluşumları yerini resmiyete bürünmüş şirketlere ve bankalara bırakırken ittihatçıların millî bankacılık açılımı ile yöremizde ilk olarak Bor Emniyet Şirketi kurulmuştur. Bor Emniyet Şirketinin faaliyete başlama tarihi 1909’dur. Şirket Bor’da bulunan üyelerine, üye olmayan tüccar ve çiftçilere kredi temin etmiştir. Böylece Borlu tüccar ve çiftçiler gereksinimlerini bu şirket aracılığıyla kolayca ve ucuz bir şekilde temin etmeye başlamışlardır. Şirketin bölgenin ekonomisine sağladığı fayda ve elde ettiği başarı, Bor’da yaşayan gayrimüslimlerden bazılarını rahatsız etmiş, kendi ekonomik çıkarlarına zarar verildiği ve ayrımcılık yapıldığı gerekçesiyle şirketin faaliyetlerine son verilmesini sağlamak amacıyla, resmi makamlara şikâyetlerde bulunmuşlardır. Yapılan incelemelerin neticesinde, şirketin çalışmaları ticaret ve şirketler kanununa uygun bulunmuş, şirketle çalışmayan esnafın çıkarlarına zarar verecek herhangi bir durum tespit edilememiştir. Ayrıca şirketin sözleşmesinde gayrimüslim vatandaşların şirkete katılımını engelleyen bir maddenin olmayışı da ayrımcılık iddialarını geçersiz kılmış ve usule uygun ticari faaliyetlerini sürdürdüğü tespit edilen şirket hakkında her hangi bir işlem yapma gereği görülmemiştir. Bor Emniyet Şirketi, Niğde bölgesinde yerel sermeyenin girişimleri sonucu kurulan bankalardan ilki olan Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası’nın çıkış noktasını oluşturmuştur

Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası:

Merkezi Bor olan ve 20 kurucu üye tarafından, daha çok tarım sektörüne uygun kredi sağlamak amacıyla kurulan Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası Türk Anonim Şirketi’nin sözleşmesi, 1922 yılında Bakanlar Kurulu tarafından onaylanmıştır. Bu onay ile birlikte, Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası kuruluş sözleşmesinde yer alan hükümler doğrultusunda çalışmalarına başlamıştır. Sözleşmesi gereği, bakanlığı bilgilendirmek koşuluyla diğer beldelerde de şubelerini açabilecek olan banka, tâbiiyeti itibariyle tüm işlemleri hakkında Türkiye Hükümeti’nin kanun ve yönetmeliklerini uygulanacağını da peşinen kabul etmiştir. Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası’nın kuruluş amacı, ticaret, zanaat ve ziraatla uğraşan yöre ahalisine uygun şartlarda kısa vadeli kredi sağlamak, ziraat aletlerinin teminiyle ziraat ve sanayinin gelişmesine yardımcı olmak, ziraat aletleri imal ve tamiri konusunda girişimcilere kredi sağlamak ya da şirket olarak bu türden girişimlerde bulunmak, yöredeki sulardan ya kendi hesabına ya da diğer bir şirketle ortaklaşa elektrik üretmek, örnek çiftlikler meydana getirmek ve tüm bankacılık hizmetlerini gerçekleştirmektir. Bor Zürrâ ve Tüccar Bankasının kurucuları ; Bor Belediye Başkanı Müftüzade Halid, Cığızzade Sabit, Recep Ağazade Sadık, İzzet Efendizade İzzet, Hacı Akmollazade Ahmed, Kadızade Rüşdü, İsmail Efendizade Mustafa, Yahya Efendizade Yahya, Kasapzade Mehmet, PaparzadeMehmed Efendi, Mahdumu İbrahim, İlhami, Müderriszade Ziyaeddin, Salih Efendizade Şakir, Caferzade Mustafa, Çulaşzade Mehmed, Hoca Hacı Yakup Efendizade Mehmed, Ahkâmzade Ali Efendioğlu Remzi, Selamzade Muharrem, Kadızade Hacı Hüsnü, Yazıcızade Hazım Bey”dir. Banka 1960’ lı yıların başında zamanın şartlarına ayak uyduramadığından dolayı şimdiki Tyana otelinin olduğu yerdeki binasını satarak faaliyetlerine son vermiştir.

Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası:

Merkezi Niğde olmak üzere, 21 sene müddet ve 50.000 TL sermayeyle kuruluşuna teşebbüs edilen, Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası Türk Anonim Şirketi’nin sözleşmesi, 16 Haziran 1926 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından onaylanmıştır. Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası’nın amacı ile Bor Zürrâ ve Tüccar Bankasının amacı paralellik arz etmektedir, hatta kurucularından birisi Bor’daki bankanın kurucularından olan Halit Mengi’dir. Ziraat, ticaret ve zanaatla uğraşan Niğde halkına uygun şartlarda kısa vadeli kredi sağlamak, ziraat aletlerini temin etmek, ziraî ve sınaî gelişimi sağlayacak girişimlerde bulunmak ve her türlü bankacılık hizmetleri vermek gibi gayeler doğrultusunda, çalışmalarına başlayan Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası’nın kurucularının büyük çoğunluğunu Niğde’deki tüccarlar oluşturmuştur. Niğde Milletvekili Albay Galip Bey, İdare Meclisi, I. Başkan Abidin Bey ve II. Başkan Mustafa Bey ile birlikte üyeler; Müfit, Ali, Kemal, Emin ve Kuddusi Bey”de kurucular arasındadır. Banka ortaklar arasında çıkan anlaşmazlıklar ve politik nedenlerden dolayı 1942 yılında faaliyetlerine son vermiştir.

Bor Esnaf Bankası:

Bor Esnaf Bankası Türk Anonim Şirketi, ticaret ve zanaatla uğraşan yöre halkına uygun şartlarda kısa vadeli kredi sağlamak ve bankacılık hizmetlerini gerçekleştirmek amacıyla 25.000 TL sermaye ile 1928 yılında ile kurulmuştur. Bankanın kurucuları, Bor kazası tüccarından Çolakzade Nuh, Niğde Milletvekili Müftüzade Halid, Belediye Azasından Kasapzade Mehmet, Zürrâdan Hacı Hasanoğlu Ragıp, Manifatura Esnafından Dabbağzade Halil ve biraderi Süleyman, Cami-i Atik Mahallesi’nden Niğdeli Alây Beyzade Alâeddin, Sarı Ali Mahallesi’nden Efendi Hocazade Mustafa, Hacı İsmail Mahallesi’nden Durmuşoğlu Mehmed Çavuş, İbnisırrı Mahallesi’nden Debbağ Mehmed Emin Ağa Mahdumu Mehmed, Sarı Ali Mahallesi’nden Avanzade Ali, Mahkeme Mahallesi’nden Paşa Ağazade Rıfat, ÖmerzadeRıza,ve Kantarcızade Halil Beylerdir. Banka 1949 yılına kadar çalışmaya devam etmiştir. Yeni çıkan kanunlardan dolayı sermayesini artırmadığından dolayı genel kurul kararıyla tasfiye kararı alarak faaliyetlerini bitirmiştir. Bunların dışında 1952 yılında Bor Bank adı altında bir banka kurma girişimi yapılmış ise de bundan bir sonuç alınmamıştır. Avarız sandıklarıyla başlayan yerel bankacılık denemeleri esasında büyük bankaların ve sermayenin karşısında yerel imkânlarla varlığını sürdüremeyerek geçmişin yaprakları arasında yerini almıştır.

Son Söz: İlimizde kurulan ilk yerel bankalar özelinde yaptığımız bu yüzeysel araştırmada ne yazıkki şehrimizin iktisadi hayatı açısından bazı olumsuzlukları görüyoruz. Bu olumsuzluklar; Bor’da mevcut bir banka varken ve onu desteklemek gerekirken onun üstüne yeni bir banka açılması ayrıca açılan bankaların çevrede şube açmasının engellenmesi ve değişik sebeplerden dolayı devamlı soruşturmaların açılması ve nihayetinde bu bankaların büyümeden varlıklarını sonlandırmaları küçük olsun benim olsun mantığının ve küçük hesapçılığın acı sonuçları olarak ilimizin hesabına yazılabilir. İlimizin en büyük sorunu olan kolektif hareket edeme ve birlik ruhunun olmayışı o yıllardan bu yıllara gittikçe artarak devam etmektedir.

Kaynaklar:

Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yerel Bankacılık Girişimleri: Niğde Örneği Yrd. Doç. Dr. Serdar Sarısır

ATLI, H. Emin (1999), Geçmişten Günümüze Bor, Yardım Sevenler Derneği Bor Şubesi, İstanbul.

GEDIK, İlhan (1996), “20. Yüzyılın Başlarında Niğde Sancağı’nda Ticari Faaliyetler Bor Emniyet Şirketi”, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, ss. 69-80.

GÜRER, Ömer Fethi (2004), Bor Şehri “Kasabadan Kente, Anadolu Ofset Matbaacılık, Niğde.

ZARAKOĞLU, Avni (1974), Cumhuriyetin 50. Yılında Memleketimizde Bankacılık, Türkiye Bankacılar Birliği Yayınları, Ankara.